Η ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΗΝΑ ΣΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ

Το σημαντικότερο κέντρο λατρείας του αγίου Μηνά στους πρώιμους βυζαντινούς αιώνες ήταν ο ναός του στην έρημο της Λιβύης, κοντά στη Μαρεώτιδα λίμνη(Μαριουτ). . Ο πρώτος ναός ιδρύθηκε επί της βασιλείας του Μ. Κωνσταντίνου (306-337). Ο αυτοκράτορας τίμησε τον άγιο Μηνά, για τη θαυματουργική θεραπεία της λεπρής κόρης του, όπως βεβαιώνουν τα ανατολικά συναξάρια (κυρίως τα αιθιοπικά). Ένας μεγαλύτερος ναός ιδρύθηκε σύμφωνα πάντοτε με την ανατολική παράδοση, επί της πατριαρχείας του Μ. Αθανασίου (328-373). Επί του αυτοκράτορος Αρκαδίου (395-408) ιδρύθηκε στην ίδια θέση μεγαλοπρεπής ξυλόστεγη βασιλική, ο μεγαλύτερος χριστιανικός ναός στην Αίγυπτο. Η ανατολική (κοπτική και αιθιοπική) παράδοση αναφέρει ότι σ' αυτόν τον ναό ήλθε να προσκυνήσει αργότερα ο ίδιος ο αυτοκράτορας Ζήνων (474-475, 476-491), ο οποίος και διέθεσε ισχυρή δύναμη 1200 ανδρών, για την προστασία του ιερού από τις επιδρομές των Βεδουίνων . Η πόλη έλαβε και την προσωνυμία "Ζηνόπολις", Ο διάδοχός του αυτοκράτορας Αναστάσιος Α" (491-518) όρισε φορολογία των κατοίκων της περιοχής και των προσκυνητών, για τη συντήρηση του ιερού και των φρουρών του. Με κέντρο τον ναό οργανώθηκε με την πάροδο του χρόνου , η πόλη του αγίου Μηνά. Στην περίοδο της ακμής της η πόλη αυτή του Αγίου Μηνά στη Λιβυκή ερήμου είχε έντονο ελληνικό ύφος, όπως μαρτυρούν οι σωζόμενες επιγραφές διατηρήθηκε και μετά την αραβική κατάκτηση της περιοχής (μέσα 7ου αιώνα). Η μεταβολή όμως τωνσυνθηκών και οι συνεχείς επιδρομές των νομάδων της Λιβυκής ερήμου ερήμωσαν την πόλη του Αγίου Μηνά και την αφάνισαν. Μετά την αραβική κατάκτηση οι ειδήσεις μας για την εγκαταλελειμμένη πόλη του αγίου στη λιβυκή έρημο είναι σπάνιες. Ο Ανδαλούσιος Αραβας γεωγράφος Α1-Bekri (+1094) την αναφέρει εξ ακοής, ενώ ένα αιώνα αργότερα ο Abu Salih παρέχει την πληροφορία ότι η βασιλική του αγίου Μηνά σωζόταν και εκεί υπήρχε ακόμη το λείψανο του αγίου. Σύμφωνα με μεταγενέστερο αραβικό συναξάριο, το λείψανο του αγίου μεταφέρθηκε επί της πατριαρχείας του Βενιαμίν Β' (1327-1339) στο Κάιρο, όπου ιδρύθηκε νέος ναός του αγίου Μηνά, . Η εγκαταλελειμμένη πόλη στη λιβυκή έρημο , λεηλατήθηκε, και αφανίστηκε σχεδόν, καθώς ήταν ένα απέραντο λατομείο , που εξασφάλιζε έτοιμα δομικά υλικά στους Βεδουίνους της περιοχής. Η παλαιά αίγλη λησμονήθηκε, αλλά στην τοπική παράδοση των Βεδουίνων διετηρηθηκε η ανάμνηση της παλιάς πόλης (TellA bumna). Πίστευαν ότι στην περιοχή της ζούσαν πονηρά πνεύματα και κανείς δεν τολμούσε να περάσει από κει μετά τη δύση του ηλίου. Το επιστημονικό ενδιαφέρον για τη λησμονημένη αυτή πόλη και το ιερό της αφυπνίσε ένα άρθρο που δημοσίευσε το 1904 ο Άγγλος αιγυπτιολόγος Sir K.M. Blomfield. Αρχικα υπεθεσαν ότι η θέση της πόλης του αγίου Μηνά έπρεπε να αναζητηθεί στην Ανω Αίγυπτο, και στην περιοχή της Νιτρίας (Wady Natroun), στην έρημο των μεγάλων ασκητηρίων της Αιγύπτου. Η τύχη επιφύλαξε την ανεύρεση και συνεχείατην ανασκαφής της πόλης στη γερμανική αρχαιολογική αποστολή του Karl Kaufmann, το καλοκαιρι του 1905. Αξιολογώντας ενα τοπωνυμίο"Bou' mna" ή "Karm Abou 'm) στην τοπική γλώσσα των αραβοφελλάχων, ή αποστολή έφθασε την 1η Ιουλίου 1905 ακριβώς στη θέση της ιερής πόλης. . ΣΤΙς ανασκφές του Kaufmann, 1905 έως το 1909 αποκαλύφθηκε η έκταση και το μεγαλείο της πόλης και του ιερού. Ανσκάφηκε η βασιλική του α υτοκράτορος Αρκαδίου με όλο το συγκρότημα των κτιρίων της, το βαπτιστήριο, τα κοινόβλια, η πηγή του αγιάσματο, οι θέρμες, οι φούρνοι, τα κοιμητήρια κ.λπ. Λεπτομερή έκθεση των ευρημάτων, με φωτογραφίες και σχεδιαγράμματα δημοσίευσε ο Kaufmann, και πολλοί μελετητές Η σχετική βιβλιογραφία είναι ιδιαίτερα πλούσια και οι πληροφορίες εντυπωσιακές. Τον ελληνικό χαρακτήρα του ιερού βεβαιώνει η πληθωρική παρουσία ελληνικών επιγραφών.
Από τα σημαντικότερα και χαρακτηριστικότερα ευρήματα των ανασκαφών στην πόλη του αγίου Μηνά είναι οι λεγόμενες "ευλογίες". μικρά πήλινα φιαλίδια, σε διαφορα σχήματα, που χρησιμοποιούσαν οι προσκυνητές, για να μεταφέρουν αγίασμα ή λάδι από την κανδήλα του αγίου. Το πιθανότερο είναι ότι τα κρεμούσαν στο λαιμό τους ως φυλακτά. Αρχαιολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ανάγλυφες παραστάσεις και οι επιγραφές στην επιφάνεια των ευλογιών. Ο άγιος εικονίζεται άλλοτε όρθιος προσευχόμενος ανάμεσα σε ζώα (συνήθως καμήλες) και άλλοτε έφιππος. εικονίζεται άλλοτε νέος και άλλοτε σε προχωρημένη ηλικία. Οι επιγραφές είναι κατά κανόνα ελληνικές και αναγράφουν: Ο ΑΓΙΟΣ ΜΗΝΑΣ, ΕΥΛΟΓΙΑ ΤΟΥΑ ΓΙΟΥ ΜΗΝΑ, ΕΥΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΗΝΑ και άλλα ανάλογα. Ορισμένες από τις ευλογίες αυτές είναι αληθινά έργα τέχνης